Təkamül Nəzəriyyəsinin Girdiyi Molekulyar Dalan
Bundan əvvəlki fəsillərdə canlıların qalıqlarının araşdırılması üsulu ilə təkamül nəzəriyyəsinin yanlışlığı müzakirə edilmişdir. Əslində biz bu mövzuya toxunmaya bilmərik, çünki təkamül nəzəriyyəsi bu araşdırmalardan çox-çox əvvəl süqut etmişdir. Planetimizdə canlıların necə meydana gəlməsi sualı bu nəzəriyyəni mənasız etdi. Bu suala cavab olaraq təkamül nəzəriyyəsi həyatın təsadüfən yaranmış hüceyrədən meydana gəldiyini iddia edir. Təkamül nəzəriyyəsi tərəfdarları iddia edir ki, təxminən 4 milyard il bundan əvvəl bəzi qeyri-üzvi elementlərin reaksiyası nəticəsində, şimşək və titrəyişlərin təsiri altında ilkin həyat hüceyrəsi meydana gəlmişdir. Amma bu günə qədər canlı hüceyrənin qeyri-üzvi elementlərdən yaranması elmi tədqiqatlar və müşahidələrlə isbat olunmamışdır. Tam əksinə, hər bir araşdırma yeni canlı orqanizmin digər bir canlı orqanizmdən əmələ gəlməsini təsdiqləyir. Hər canlı hüceyrə ikiyə parçalanma yolu ilə çoxalır. Bu günə qədər hətta ən müasir laboratoriyada heç kim canlı olmayan kimyəvi elementlərdən canlı hüceyrə əmələ gətirə bilməmişdir. Bütün bu faktlara baxmayaraq təkamül nəzəriyyəsi canlı hüceyrənin planetimizin ibtidai atmosferində təsadüfən əmələ gəldiyini iddia etməkdədir. Bundan sonra gələn fəsillərdə biz təkamül nəzəriyyəsi iddialarının elm və müasir texnoloji kəşflərə zidd olduğunu müzakirə edəcəyik.
"Hüceyrənin təsadüfən yaranması" haqqında əfsanə
Hüceyrənin təsadüfən yaranmasına inanan insan bizim şəhər haqqında hekayəmizə də asanlıqla inanacaq.
Gəlin məhsuldar olmayan, quraqlıq bir ərazidə, iki qaya arasında sıxılmış gil parçasını təsəvvür edək. Yağışlardan sonra bu gil parçası palçığa çevrilir, sonra günəşin təsiri altında quruyur, bərkiyir və bu qayalar arasında müəyyən bir şəkil alır. Sonra bu gilin forma almasına şərait yaradan qayalar necə olursa dağılıb yox olurlar; bunun nəticəsində səliqəli bir kərpic meydana gəlir. Bu üsulla alınan kərpic illərlə eyni üsulla əmələ gələn kərpicləri gözləyir. Beləcə, minlərlə kərpicin düzəlməsi üçün əsrlər keçir. Bu müddət ərzində isə xoşbəxt bir təsadüf nəticəsində bundan əvvəl əmələ gələn kərpiclərə heç bir ziyan dəymir. Bu kərpiclər heç dəyişmədən əsrlərlə yenilərinin əmələ gəlməsini gözləyir: onları nə külək, nə də boran aparır, onlara nə yağış, nə isti, nə də şaxta təsir etmir.
Kifayət qədər çoxaldıqdan sonra isə kərpiclər küləyin, boranın təsiri nəticəsində sıraya düzülüb bir bina əmələ gətirirlər. Bununla birlikdə sement və digər tikinti materialları eyni "təbii üsulla" əmələ gələrək kərpiclərin arasına yerləşir və onları sıx birləşdirir. Bu hadisələr cərəyan etdiyi zaman isə torpaqdakı dəmir "təbii üsulla" forma alaraq tikiləcək binanın bünövrəsini əmələ gətirir. Bütün bunların nəticəsində heç bir qüsuru olmayan bir bina meydana gəlir.
Əlbəttə, bu binanın tikilməsində bünövrə və kərpiclərdən başqa digər materiallardan da istifadə edilmişdir. Bəs bu digər materiallar necə meydana gəlmişdir? Cavab sadədir: bütün lazım olan materiallar binanın yerləşdiyi torpağın tərkibində vardır. Şüşə üçün lazım olan qalay, elektrik təchizatı üçün lazım olan mis naqillər və su boruları üçün lazım olan dəmir - bunların hamısı böyük miqdarda torpağın altında mövcuddur. Bu materialların formalaşması və bina tikintisində istifadə olunması isə təbiət hadisələrinin ustalığından asılıdır. Küləyin, yağışın, zəlzələnin və boranın təsiri nəticəsində bütün qurğu və avadanlıqlar öz yerlərini tuturlar. Hətta kərpiclər özləri pəncərə çərçivələri üçün yer saxlayır. Bununla birlikdə kərpiclər gələcəkdə çəkilən su, istilik və elektrik şəbəkələri üçün xüsusi yerləri də hazırlamışlar. Bu şəbəkələr də "təbii üsulla" meydana gəlir. Sözsüz ki, "təsadüflər" və "təbii üsullar" hansısa layihədən, modeldən istifadə etmişlər.
Əgər siz bu hekayəyə yenə də inanırsınızsa, onda bundan sonra şəhərdəki digər evlərin, körpülərin, yeraltı keçidlərin, yolların, rabitənin, nəqliyyatın və digər şəbəkələrin necə əmələ gəldiyini fikirləşib özünüz tapa bilərsiniz.
Bundan əlavə, əgər bu mövzu sizi maraqlandırırsa, siz "kanalizasiya şəbəkələrinin təkamül prosesi və onların mövcud tikililərlə harmoniyası" haqqında çox geniş "elmi iş" hazırlaya bilərsiniz. Siz özünüzü bəşəriyyət tarixini aydınlaşdırdığına görə elmi mükafat alan alim kimi də fərz edə bilərsiniz. Planetimizdə canlıların təsadüf nəticəsində meydana gəldiyini iddia edən nəzəriyyə məhz buna bənzəyir.
Çünki hüceyrənin quruluşu bir şəhərin quruluşuna bənzəyir.
Hüceyrənin möcüzəvi quruluşu və təkamül nəzəriyyəsinin iflası
Darvinin yaşadığı dövrdə hüceyrənin mürəkkəb quruluşu haqqında məlumat yox idi. Buna görə də o dövrdə yaşayan təkamülçülər Yer kürəsində canlı aləmin yaranmasının haqqındakı suala "Təsadüf və ya təbii proseslər nəticəsində" cavabını verirdilər. Onlar öz cavablarını əsaslı zənn edirdilər.
Ancaq XX əsrdə hüceyrəni tədqiq etməyə imkan verən müasir texnologiya göstərdi ki, hüceyrə insanın indiyə qədər rast gəldiyi ən kompleks bir sistemdir. Bu gün hər kəs bilir ki, hüceyrədə enerjinin hazırlanması üçün mərkəzlər, həyat fəaliyyəti üçün zəruri olan ferment və hormonları hazırlayan "fabriklər", istehsal olunmuş məmulatlar haqqında məlumatın toplandığı "məlumat mərkəzi", məmulatların və xammalın "nəqliyyat sistemi", "su boruları", ətraf mühitdən gələn maddələrin təmizlənməsi üçün "laboratoriya" və "fabriklər" yerləşir. Bütün bunlar hüceyrənin kompleks quruluşunun ancaq kiçik bir hissəsidir. Təkamülçü alim U.Torp yazırdı:
"Ən sadə hüceyrənin mexanizmi insanın bu günə qədər istehsal etdiyi və istehsal etmək arzusunda olduğu avtomobildən daha mürəkkəbdir".92
Süni hüceyrəni yaratmaq cəhdləri həmişə nəticəsiz olub. Buna görə də bu gün heç kim süni hüceyrə hazırlamasını qarşısına məqsəd qoymur və bu istiqamətdə heç bir tədqiqat aparmır.
Bütün bu faktları inkar edən təkamül nəzəriyyəsi canlıların yaranmasını "təsadüflərə" bağlayır. Bunu nəşriyyatda baş vermiş partlayış nəticəsində ensiklopediyanın yaranmasına oxşatmaq olar.
Hüceyrənin təsadüfən yaranması haqqında buna bənzər bir fikri ingilis riyaziyyatçısı və astronomu Fred Hoyl 1981-ci il, noyabrın 12-də "Nature" jurnalında bildirmişdi:
"Bunu küləyin təsiri nəticəsində "Boinq-747" təyyarəsinə çevrilən metal yığınına bənzətmək olar".93
Yəni hüceyrənin təsadüfən yaranması mümkün deyil və şübhəsiz, hüceyrə kiminsə tərəfindən yaradılıb.
Təkamül nəzəriyyəsinin iddia etdiyi hüceyrənin təsadüfən meydana gəlməsi fikrini alt-üst edən və qeyri-mümkün hala gətirən ən əsas fakt hüceyrənin kompleks və mürəkkəb quruluşudur.
Təkamül nəzəriyyəsi hüceyrənin kompleks quruluşu səbəbi ilə onun təsadüfi yaranması iddiasını açıqlaya bilmir. Canlı hüceyrə onun içində harmonik şəkildə fəaliyyət göstərən bir çox tərkib hissənin sayəsində yaşayır. Bu hissələrdən biri olmasa, hüceyrə məhv olar. Hüceyrə təbii mutasiya və seleksiya kimi şüursuz proseslərin onun inkişafına təsirini gözləyə bilməz. Deməli, planetimizdə yaranmış ilk hüceyrə onun həyatını müəyyən edən bütün hissəciklərdən ibarət olmalı və lazımi funksiyalara malik olmalıdır; bu da hüceyrənin xilqəti anlmına gəlir.
Zülallar "təsadüfi" yaradılışı rədd edir
Diqqətimizi müəyyən müddətə hüceyrədən ayıraq. Yüzlərlə növü hüceyrəni əmələ gətirən və özü də hüceyrənin tərkib hissəsi olan zülalın bir molekulunun "təbii üsulla" yaranması mümkün deyil. Amin turşusu adlanan molekulların müəyyən miqdarı və növü daha böyük bir molekulu meydana gətirir - zülalı. Bu molekullar canlı hüceyrənin təməlidir. Onların ən sadələrinin içində təqribən 50 amin turşusu var; elə növlər də var ki, onların tərkibində mindən çox amin turşusu mövcuddur. Məsələnin ən vacib tərəfi isə zülalın tərkib hissəsi olan bu amin turşularının biri artıq-əskik olarsa və ya yerini dəyişərsə, zülal yararsız molekul kütləsinə çevriləcək. Buna görə də hər amin turşusu öz yerində olmalıdır. Canlı həyatın "təsadüfən" əmələ gəlməsini iddia edən nəzəriyyənin düşdüyü çıxılmaz vəziyyət isə məhz bu sistematikliklə əlaqədardır. Çünki belə bir dahiyanə sistem "təsadüflərlə" izah oluna bilməz.
Zülalın funksional quruluşu "təsadüf" nəticəsində qətiyyən yarana bilməz, bunu adi ehtimalların hesablanması zamanı da görmək mümkündür.
Məsələn, fərqli sıralamaya malik, 12 növdə 10 üstü 300 müxtəlif forması olan 288 amin turşusundan ibarət zülal molekulunu fərz edək (Bu astronomik rəqəm bir rəqəmindən sonra 300 sayda sıfır artırılması yolu ilə alınır). Bu kombinasiyalardan ancaq biri faydalı zülalı əmələ gətirir. Digərləri isə yararsız, bəzən isə canlı orqanizm üçün zərərlidir.
Bir molekulun "təsadüfi" yaranma ehtimalı digərləri ilə birlikdə bu misalda 10 üstü 300-dən 1-ə bərabərdir. Təcrübədə bunun həyata keçməsi mümkün deyil, çünki riyaziyyat elmində 10 üstü 50-dən 1-in ehtimalı sıfır sayılır. 288 amin turşusundan ibarət olan zülalın quruluşu minlərlə amin turşusundan ibarət olan və canlı orqanizmi meydana gətirən böyük molekullarla müqayisədə sadədir. Əgər bu molekullara ehtimal nəzəriyyəsini tətbiq etsək, onda hətta "mümkün deyil" ifadəsi nəticəni ifadə etmək üçün kifayət olmayacaq. Canlı aləmin inkişafı prosesində bir addım irəliyə atsaq görərik ki, tək bir molekul öz-özlüyündə heç bir mənanı ifadə etmir. Hətta "Mykoplazma Hominis N39" adlanan ən kiçik bir bakteriyada da 600 növ zülal mövcuddur. Bu halda ehtimal nəzəriyyəsinə 600 növ zülal tətbiq etməliyik. Aldığımız rəqəmləri hətta "qeyri-mümkün" belə adlandıra bilmərik. Bu sətirləri oxuyan və təkamül nəzəriyyəsinə elmi fakt kimi inanan oxucular rəqəmlərin və digər məlumatın doğruluğuna şübhə ilə yanaşa bilərlər. Xeyr, bütün məlumatlar obyektiv və doğrudur. Heç bir təkamülçü bu rəqəmləri inkar edə bilməz. Təkamülçülər bir meymunun çap maşının arxasına oturub necə gəldi heç bir səhvsiz bir bəşəriyyət tarixini yaza biləcəyini mümkün görmədikləri kimi zülalın da təsadüfən meydana gələ biləcəyinin mümkün olmadığını qəbul edirlər.94 Buna baxmayaraq onlar canlının yaradılması olunmasını qəbul etmək əvəzinə isbatı mümkün olmayan iddialarını müdafiə edirlər.
Təkamülçülərin çoxu obyektiv həqiqətlə razılaşmaq məcburiyyətindədir. Məsələn, məşhur təkamülçü alim Harold Blum belə deyir: "Ən kiçik zülalın belə təsadüfən yaranması mümkün deyildir".95
Təkamülçülər iddia edirlər ki, molekulyar təkamül çox uzun zaman davam edib və bu da mümkün olmayanı mümkün edib. Fəqət, bu proses nə qədər uzun müddət davam etsə də amin turşuları zülalı təsadüf nəticəsində əmələ gətirə bilməzlər. Amerikalı geoloq Uilyam Stouks özünün "Essentials of Earth Nistroy" adlı kitabında belə deyir: "Əgər bir neçə milyard il ərzində bir neçə milyard planetin səthi maye şəkli amin turşuları ilə dolu olsaydı, yenə də zülal yarana bilməzdi".96
Bəs onda bütün bunlar nə anlama gəlir? Bu suala kimya professoru Perri Rivz belə cavab verir: "İnsan amin turşularının təsadüfi birləşməsi nəticəsində əmələ gələn müəyyən növ quruluşlar haqqında düşündükdə istər-istəməz belə bir üsulla canlıların yaranmasının ağlasığmaz olduğunu dərk edir. Bütün bu proseslərin Uca Yaradan tərəfindən həyata keçirildiyini qəbul etmək məntiqə daha uyğundur".97
Zülalın təsadüfən əmələ gəlməsi mümkün olmadığı kimi milyonlarla zülalın lazımi qaydada birləşərək insan huceyrəsini əmələ gətirməsi də milyard dəfə mümkün deyil.
Bundan başqa, hüceyrə yalnız zülallardan ibarət deyil. Hüceyrə quruluşuna və funksiyalarına görə qruplaşan nuklein turşulardan, piylərdən, vitaminlərdən, elektrolitlərdən və digər kimyəvi elementlərdən ibarətdir. Bu elementlərdən hər biri müxtəlif orqanellərin təməlini əmələ gətirir və ya yardımçı molekulun funksiyasını yerinə yetirir.
Nyu-York Universitetinin kimya professoru və DNT üzrə mütəxəssis Robert Şapiro adi bakteriyada olan 2000 növ zülalın yaranma ehtimalını hesablamışdır. Nəticədə 10 40000-dən 1 ehtimalı alınmışdır (bu ağlasığmaz rəqəmdə 1 sayından sonra 40000 ədəd sıfır var).98 Kardiff Universitetinin tətbiqi riyaziyyat və astronomiya professoru Sandra Uikramasinqx bu rəqəm haqqında belə deyir:
"Bu rəqəm (10 40000) Darvini və onun nəzəriyyəsini "yerə basdırmaq" üçün kifayətdir. Planetdə və ya digər bir yerdə içində həyatın yarana biləcəyi ilkin şorba yox idi. Həyat təsadüfən yaranmadığına görə o, şüurlu və məqsədyönlü bir yaradılışın məhsuludur".99
Ser Fred Hoyl bu rəqəmlər haqqında belə deyir:
"Həyat Şüurlu Yaradan tərəfindən xəlq edilmişdir və bu o qədər aydındır ki, bəzən istər-istəməz bir çoxlarının bunu niyə qəbul etmədiyi məsələsi insanı düşündürür. Bunun səbəbi elm deyil, psixoloji faktordur".100
F.Hoyl "psixoloji faktor" deyəndə özlərini canlı həyatın Yaradan tərəfindən xəlq edilməsi faktını qəbul etməməyə kökləyən təkamülçülərin asılılığını nəzərdə tutur. Onların əsas məqsədi Allahın varlığını inkar etməkdir. Bu məqsədə görə onlar öz ağlasığmaz ideya və fikirlərini müdafiə edirlər.
L-zülallar
İndi isə zülalın təkamülçülərin iddia etdiyi şəkildə yarana bilməməsinin səbəblərini daha ətraflı müzakirə edək. Canlı orqanizmdəki zülal molekulunun əmələ gəlməsi üçün lazımi amin turşularının düzgün kombinasiyada olması kifayət deyil. Molekulda yerləşən 20 amin turşudan hər biri yalnız L formasında olmalıdır. Kimyəvi tərkibi eyni olan amin turşuları iki növə ayrılır: L-amin turşusu və D-amin turşusu. Bunlar arasındakı fərq üçüncü strukturların bir-birinə əks vəziyyətdə yerləşməsindədir. İnsanın sağ və sol əlləri kimi.
İki növə aid olan bu amin turşular öz aralarında asanlıqla birləşə bilərlər. Amma tədqiqatlar heyrətamiz bir nəticəni aşkarladı. Canlı orqanizmlərin zülalları sadədən mürəkkəbə qədər yalnız L amin turşularından ibarətdir, D amin turşularından hətta birinin müdaxiləsi isə zülalı yararsız hala gətirir. Bakteriyalar üzərində aparılan tədqiqatların nəticəsi gostərir ki, D amin turşuları bakteriyalar tərəfindən tez dağıdılır, bəzi hallarda isə bakteriyalar onları özlərinə yararlı olan L amin turşularına çevirir.
Bir müddətliyə belə fərz edək ki, canlı orqanizmlər təkamülçülərin iddia etdiyi kimi, təsadüf nəticəsində yaranıblar. Bu halda L və D amin turşuları eyni miqdarda əmələ gəlməlidir. Yəni bu amin turşuları kortəbii surətdə canlı orqanizmin strukturunda müxtəlif növ və sayda mövcud olmalıdır, çünki onlar bir-biri ilə kimyəvi reaksiyaya girə bilirlər. Bütün bunlara baxmayaraq canlı orqanizmlərin zülalları yalnız L-amin turşularından ibarətdir.
Fəqət, təkamülçülər belə dəqiq və spesifik seçimi açıqlaya bilmədilər. Zülalın belə bir spesifik xüsusiyyətə malik olması "təsadüfilik" iddiasını daha da çıxılmaz vəziyyətə salır. Yuxarıda da deyildiyi kimi, yararlı zülalın əmələ gəlməsi üçün üçüncü strukturun, müəyyən miqdarda amin turşunun və ideal ardıcıllığın mövcudluğu kifayət deyil.
Bununla birlikdə amin turşuları L şəklində olmalıdır və D amin turşularının mövcudluğu yolverilməzdir. Zülalın strukturunda D və L amin turşularını ayıran təbii mexanizmin olmadığına, D amin turşularının müdaxiləsinin qarşısını almağın vacib olduğuna görə bu fakt da təsadüf anlayışını rədd edir.
Bu mövzu Britannika elmi ensiklopediyasında belə açıqlanır:
"Canlı orqanizmlərdə yer alan bütün növ amin turşuları eyni asimmetriyaya malikdir, yəni demək olar ki, həmişə L şəklindədir. Bu, ona bənzəyir ki, milyon dəfə yerə atılan dəmir pul yerə hər zaman bir tərəfi, nadir hallarda isə digər tərəfi üzərində düşür. Bilinmir ki, necə, amma bu seçim planetimizdə həyatın mənşəyi ilə əlaqədardır".101
Əgər atılan dəmir pul hər zaman bir tərəfi üzərində düşürsə, bu halda ən məntiqli izah hansıdır: bunu təsadüflə izah etmək yoxsa burada şüurlu müdaxilənin olması? Cavab aydındır.
Amma təkamülçülər "şüurlu yaradılışı" qəbul etmək istəmədikləri üçün təsadüf prinsipləri üzərində israrla durmaqdadırlar. L amin turşuları ilə əlaqədar qayda DNT və RNT-nin bünövrəsini təşkil edən nukleotidlərə də şamil edilir. Amin turşularının əksinə olaraq nukleotidlər ancaq D amin turşularından ibarətdir. Bu vəziyyət də təsadüflə izah edilə bilməz.
Nəticədə bütün tədqiqatlar planetimizdə həyatın mənşəyinin təsadüflərlə bağlı olmasını təkzib edir. 400 amin turşusundan ibarət zülalın yalnız D amin turşularından əmələ gəlmə ehtimalını hesablasaq, 10 120-də 1 ehtimalını əldə edərik. Bu astronomik rəqəm haqqında təsəvvürə malik olmaq üçün onu demək lazımdır ki, planetimizdə mövcud olan bütün elektronların sayı 10 79-a bərabərdir. Amin turşularının münasib ardıcıllıqda birləşməsi və funksional strukturu meydana gətirməsi ehtimalı astronomik rəqəmlərlə hesablana bilər. Əgər bu üsulu daha mürəkkəb zülalların əmələ gəlmə ehtimalına tətbiq etsək, onda daha ağlasığmaz rəqəmlərlə qarşılaşarıq.
Vacib şərt - müvafiq rabitə
Bütün sadalananlara baxmayaraq təkamül nəzəriyyəsinin düşdüyü dalanın problemləri bunlarla bitmir. Zülalın yaranması üçün müxtəlif amin turşularının müəyyən miqdarda və ardıcıllıqda zəncir əmələ gətirməsi və üçüncü struktur şəklini alması kifayət deyil. Birdən çox rabitəsi olan amin turşularının molekulları bir-biri ilə ancaq "peptid" əlaqə ilə birləşə bilərlər.
Amin turşuları bir-biri ilə müxtəlif şəkildə birləşə bilər, ancaq zülallar yalnız peptid əlaqə ilə birləşən amin turşularından yaranır.
Nümunə olaraq bütün lazımi hissələri mövcud olan bir avtomobili təsəvvür edək. Fəqət, bu avtomobilin təkərlərdən biri avtomobilə boltla deyil, məftillə birləşdirilib və yerə şaquli deyil, üfüqi vəziyyətdədir. Bu avtomobilin mühərriki istər güclü olsun, istərsə də yüksək texnologiyaya malik olsun, avtomobil heç bir metr də irəliləyə, hərəkət edəbilməz. İlk təsəvvürdə bizə elə gəlir ki, bütün hissələr yerindədir, amma düzgün birləşdirilməyən bir təkər avtomobili hərəkətsiz hala gətirir. Eyni qayda zülal molekulunda da təkrarlanır: bir amin turşusunun qeyri-peptid əlaqə ilə birləşməsi bütün zülalı yararsız hala gətirir.
Tədqiqatların nəticələrinə görə, amin turşularının bir-biri ilə təsadüfi peptid əlaqə ilə birləşməsi maksimum 50 faiz təşkil edə bilər. Qalanları isə zülalın strukturunda olmayan rabitə ilə birləşir. Zülalın təsadüfi yaranma ehtimalını hesablayarkən (bütün amin turşularının L şəklində olmasının zəruriliyini nəzərə almaqla) unutmaq olmaz ki, hər amin turşusu özündən sonrakı və əvvəlki ilə ancaq peptid əlaqə ilə birləşməlidir. Bu ehtimal L amin turşularının ehtimalına bənzəyir. Yəni əgər 400 amin turşusundan ibarət zülalı araşdırsaq, onda amin turşularının təsadüfi əlaqə ilə birləşmə ehtimalı 2 399-dan 1-ə bərabər olacaq.
Sıfır ehtimalı
Cədvəldən də göründüyü kimi, 500 amin turşusundan ibarət olan zülal molekulunun yaranma ehtimalı 10 950-dən 1 təşkil edir (əgər 1 rəqəmindən sonra 950 sayda sıfır qoysaq, insan ağlına sığmayacaq bir rəqəm alınar). Ancaq bu ehtimal yalnız kağız üzərində mümkündür, çünki təcrübədə bu ehtimalın həyata keçmə dərəcəsi sıfırdır. Riyaziyyat elmində 1-in 10 50-yə və ya bundan daha kiçik rəqəmə qarşı olması ehtimalının gerçəkləşməsi statistik olaraq sıfra bərabərdir.
Əgər 500 amin turşusundan ibarət zülal molekulunun təsadüfən əmələ gəlməsi bu dərəcədə mümkün deyilsə, siz istəsəniz beyninizi daha böyük rəqəmlərlə məşğul edə bilərsiniz. "Hemoqlobinin" zülalının bir molekulunda 574 ədəd amin turşusu var.
İndi təsəvvür edin ki, sizin bədəninizdə olan milyardlarla qan hüceyrəsinin hər birinin tərkibində 280 milyon hemoqlobin molekulu var. Təcrübələr və səhvlər üsulu ilə yalnız bir belə zülalın yaranması üçün bəşəriyyət tarixindən də böyük bir zaman tələb olunur. Yəni fərz etsək ki planetimizdə həyatın yarandığı gündən bəri amin turşuları səhv və təcrübə üsulu ilə zülal molekulunu əmələ gətirməyə cəhd göstərilib, bu zaman müddəti 10 950-dən 1 ehtimalının həyata keçməsinə yenə də çatmır.
Buradan belə nəticəyə gələ bilərik ki, təkamül nəzəriyyəsi hətta bir zülal molekulunun yaranmasını açıqlaya bilmir.
500 Amin Turşusundan Ibarət Zülalın Təsadüfən Əmələ Gəlmə Ehtimalı Sıfırdır
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Faydalı zülalı əldə etmək üçün üç əsas şərtin mövcud olması zəruridir. Birincisi, müəyyən proporsiyada sıralanmış müxtəlif növdə bütün amin turşularının mütləq mövcud olması. İkincisi, zəncirdəki bütün amin turşuları L-amin turşuları olmalıdır. Üçüncüsü, bütün amin turşuları bir-biri ilə ancaq xüsusi kimyəvi düsturla - peptid əlaqəsi ilə birləşməlidir.
Bu səbəbə görə zülalın təsadüfən əmələ gəlməsi üçün yuxarıda sadalanan üç şərtin birləşməsi zəruridir. Zülalın təsadüfən əmələ gəlməsi ehtimalı hər üç şərtin ehtimallarının hasilinə bərabərdir. Belə vəziyyətdə orta hesabla 500 amin turşusundan ibarət zülal molekulunun təsadüfən əmələ gəlməsi ehtimalı aşağıdakı kimi olacaq:
1. Nizamlı şəkildə sıralanmış amin turşularının ehtimalı. Zülalın meydana gəlməsində 20 növ amin turşusu iştirak edir. Buna əsasən::
Zülalların quruluşunda istifadə edilən 20 amin turşusu növü vardır. Buna görə;
2. Ancaq L-amin turşularının seçilməsi ehtimalı
3. Amin turşularının peptid əlaqə ilə birləşməsi ehtimalı
Amin turşuları bir-biri ilə müxtəlif növ kimyəvi əlaqələrlə birləşə bilərlər. Faydalı zülalın əmələ gəlməsi üçün bütün amin turşuları bir-biri ilə ancaq xüsusi peptid əlaqə ilə birləşməlidir. Hesablamalara görə, amin turşularının məhz peptid əlaqə ilə birləşməsi ehtimalı 50 faizə bərabərdir. Yuxarıda deyilənlərə əsasən:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Təbiətdə sınaqlar və səhvlər üsulu varmı?
Göstərdiyimiz misallar haqqında vacib bir həqiqəti diqqətinizə yetirmək istəyirik: ehtimalların hesablanması zülalın təsadüfən yaranmasının mümkün olmadığını subut edir. Fəqət, digər bir məsələ də var ki, təkamül nəzəriyyəsi tərəfdarları onu açıqlaya bilmirlər: əslində təbiətdə belə bir proses hətta başlaya bilməz, çünki təbiətdə zülalı sınaqlar və səhvlər yolu ilə əmələ gətirməyə cəhd göstərən bir mexanizm yoxdur.
Tərkibi 500 amin turşusundan ibarət olan zülalın yaranma ehtimalını gostərmək üçün cədvəldə verilən hesablamaların nəticələri ancaq sınaqlar və səhvlər üsulunun ideal şəraitində (həyatda isə buna rastlanmır) etibarlıdır. Yəni əgər fərz etsək ki hansısa bir güc 500 dənə amin turşusunu təsadüfi birləşdirib, amma bu birləşmənin səhv olduğunu anlayaraq onu parçalayıb yenidən yeni qaydada birləşdirməyə başlayır, onda bu cür fərz edilən mexanizm vasitəsilə zülalın əmələ gəlmə ehtimalı 10 950-dən 1-ə bərabərdir. Hər tədqiqat zamanı amin turşularını yenidən müəyyən ardıcıllıqla birləşdirmək və ayırmaq zərurəti ortaya çıxacaq. Hər yeni cəhd zamanı sintez dayandırılmalıdır, uyğun olmayan bir ədəd belə amin turşusunun reaksiyaya girməsinin qarşısı alınmalı, zülalın əmələ gəlib-gəlməməsi nəzarətdə saxlanmalı, əgər zülal əmələ gəlməyibsə, bütün zəncir parçalanmalı və proses yenidən başlanmalıdır.
Bununla belə heç bir yad kimyəvi element prosesdə iştirak etməməlidir. Tədqiqat zamanı 500 halqanın tamamlanması vacib şərtdir, yalnız bundan sonra yeni tədqiqat cəhdi həyata keçirilə bilər. Yəni yuxarıda bəhs edilən bütün ehtimallar, onların başlaması, bitməsi və hər mərhələsi "amin turşularının yalnız seçilməsini" təsadüfə bağlayan şüurlu mexanizmin nəzarəti altındadır. Təbiətdə belə mexanizmin mövcud olması mümkün deyil. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, zülalın təbiətdə əmələ gəlməsi sırf texniki baxımdan ("təsadüfən" sözü ola bilməz) mümkün deyil. Belə ehtimalın mövcudluğu haqqındakı istənilən fikir isə istisnasız olaraq qeyri-elmi bir yanaşma olacaq.
Fəqət, bəzi məlumatsız təkamülçülər bu həqiqəti heç cür anlaya bilmir. Onlar zülalın sintezini sadə kimyəvi reaksiya adlandıraraq belə gülünc nəticələrə gəlirlər: "Amin turşuları qarşılıqlı təsir nəticəsində zülalı əmələ gətirirlər". Əslində isə üzvi olmayan mühitdə həyata keçən ani kimyəvi reaksiyalar miqdarı və növü müəyyən və məhdud olan primitiv birləşmələri meydana gətirir. Daha mürəkkəb kimyəvi maddəni əldə etmək üçün böyük fabriklərə, kimyavi qurğulara, laboratoriyalara ehtiyac var. Dərmanlar, gündəlik olaraq istifadə olunan kimyəvi maddələr buna misal göstərilə bilər.
Zülalların quruluşu isə sənayedə istehsal olunan kimyəvi maddələrdən də mürəkkəbdir. Beləliklə, zülalın əmələ gəlməsi planlaşdırma və mühəndislik möcüzəsidir və sadə kimyəvi reaksiya nəticəsində zülal əmələ gələ bilməz.
Zülalın təsadüfi quruluşuna imkan verməyən amilləri müəyyən müddətə bir kənara qoyaraq fərz edək ki, biomolekul təsadüfən yaranıb. Amma hətta bu təqdirdə də təkamül nəzəriyyəsi iflasa uğrayacaq, çünki zülalın meydana gəlməsindən sonra onun yaşaması üçün zülalı təbii şərtlərdən təcrid etmək və xüsusi şərtləri təmin etmək lazımdır. Əks təqdirdə zülal planetimizdəki zahiri amillərin təsiri nəticəsində parçalanacaq yaxud digər amin turşuları və kimyəvi maddələrlə reaksiyaya girərək fərqli bir maddəyə çevriləcək və spesifik xüsusiyyətini itirəcək.
Təkamülçülərin canlı həyatın mənşəyini izah etmə cəhdləri
Canlı həyatın planetimizdə necə əmələ gəlməsi məsələsi təkamülçüləri çıxılmaz bir vəziyyətə salır və onlar bu sualdan mümkün qədər qaçırlar. Onlar bu suala belə ümumi məna daşıyan ifadələrlə cavab verir: "Canlı orqanizm suda müəyyən təsadüfi amillərin qarşılıqlı əlaqəsi nəticəsində əmələ gəlib". Çünki təkamülçülərin qarşılaşdığı maneə dəfolunmazdır. Təkamülün paleontologiya ilə bağlı olan bəzi aspektlərindən fərqli olaraq bu halda təkamülçülər bu məsələdə onların nəzəriyyəsini dəstəkləyə bilən hətta faydalı qalıqlara belə sahib deyillər. Buna görə də təkamül nəzəriyyəsi hələ ilkin mərhələdə süquta uğrayır.
Bir məsələni də unutmaq olmaz: təkamül nəzəriyyəsinin hər hansı bir mərhələsində ortaya çıxan ziddiyyət bu nəzəriyyəni bütövlüklə süquta uğratmaq üçün kifayətdir. Məsələn, zülalın təsadüfən yaranması elmi sübutlara əsaslanaraq təkzib olunursa, onda təkamül nəzəriyyəsinin digər mərhələləri haqqında iddialar da öz qüvvəsini itirir. Bundan sonra insan və meymun kəllələrindən istifadə edərək insanları aldatmağın heç bir mənası yoxdur.
Təkamülçülər canlı orqanizmin qeyri-üzvi maddələrdən əmələ gəlməsi məsələsinin müzakirəsindən uzun müddətdir qaçır. Bu problemə uzun müddətdir ki, layiqli diqqət yetirilməyib, amma nəzəriyyə qarşısında duran bu problemi dəf etmək üçün XX əsrin ikinci rübündən etibarən müxtəlif tədqiqatlar vasitəsi ilə çoxlu cəhdlər göstərilir. "Canlı hüceyrə planetimizin ilkin atmosferində necə əmələ gəlib" - təkamülçülərin cavablandırmaq məcburiyyətində olduğu ilk sual bu idi. Daha doğrusu, onların bu cavabı necə təqdim etməsi idi.
Təkamülçü alim və tədqiqatçılar bu sualı cavablandırmaq üçün bir sıra laboratoriya təcrübəsi həyata keçirmiş, amma elmi dairələrin böyük diqqətini özlərinə cəlb edə bilməmişdilər.
Təkamülçü tədqiqatçıların canlı həyatın planetimizdə yaranması mövzusundakı ən məşhur təcrübə 1953-cü ildə amerikalı tədqiqatçı Stenli Miller tərəfindən həyata keçirilmişdir və "Miller təcrübəsi" kimi tanınır (tədqiqat Millerin müəllimi Harold Uri ilə birlikdə həyata keçirildiyindən bu təcrübə "Uri-Miller təcrübəsi" də adlandırılır). Texnologiyanın inkişaf etməsinə və yarım əsr vaxtın keçməsinə baxmayaraq bu sahədə yeni bir nailiyyət əldə edilməyib. Hətta bu gün Miller təcrübəsi təkamül nəzəriyyəsinin ilkin canlı orqanizmin əmələ gəlməsini açıqlayan bir təcrübə kimi təqdim olunmaqdadır. Təkamülçülər anlayırlar ki, belə cəhdlər onların nəzəriyyəsini dəstəkləmir, əksinə, onu süquta uğradır və buna görə də onlar bənzər tədqiqatların həyata keçirilməsindən çəkinirlər.
Uğursuz addım: Miller təcrübəsi
Stenli Miller zülalın tərkibini meydana gətirən amin turşularının milyard il bundan əvvəl cansız mühitdə təsadüfən əmələ gələ biləcəyini təcrübə yolu ilə sübut etmək istəyirdi. Təcrübə zamanı Miller tərkibi ammonyakdan, metandan, hidrogendən və su buxarından ibarət qaz qarışığından istifadə etmişdi (Miller fərz edirdi ki, bu qarışıq ilkin atmosferdə mövcud idi, fəqət, sonra bu fərziyyənin səhv olduğu məlum oldu). Bu qazlar təbii şəraitdə reaksiyaya girə bilmədiyi üçün Miller onlara elektrik cərəyanı ilə təsir göstərir, bununla da şimşəyi təqlid edirdi, çünki ilkin atmosferdə enerjinin şimşəkdən alınması zənn olunurdu. Bu qarışıq 100 S temperaturda bir həftə içərisində qaynadılır və qarışığa sistematik olaraq elektrik cərəyanı verilirdi. Həftənin axırında hemosintez analizi göstərdi ki, zülalın bünövrəsini təşkil edən 20 amin turşusundan cəmi üçü meydana gəlib.
Təkamülçülər buna çox sevindilər və təcrübə çox uğurlu hesab edildi. Bəzi nəşrlər isə ilk səhifələrində "Miller həyatı yaratdı" başlıqlı məqalələri yerləşdirirdilər. Bununla belə Millerin təcrübəsi nəticəsində alınan molekullar "cansız" idi.
Əldə olunan nəticələrdən ilhamlanan təkamülçülər yeni fikri ortaya atdılar. Yeni fərziyyəyə görə, amin turşuları təsadüf nəticəsində müvafiq qaydada birləşir və zülalı əmələ gətirir. Təsadüf nəticəsində əmələ gələn zülallardan bəziləri "necəsə" əmələ gələn və hüceyrə membranına bənzəyən strukturun içində peyda olurlar. Bu zülallar hüceyrəni meydana gətirir. Hüceyrələr isə öz növbəsində tədricən bir-birinə yaxınlaşaraq birləşir və canlı orqanizmi əmələ gətirirlər. Halbuki bu fikrin əsası olan Miller təcrübəsi əslində açıq-aşkar yalandır.
Millerin təcrübəsini puça çıxaran faktlar
Amin turşularının planetimizdə ilkin atmosferdə öz-özünə əmələ gəlməsini subut etmək üçün həyata keçirilən Miller təcrübəsi aşağıdakı amillərlə hərtərəfli şəkildə puça çıxarılır:
1.Əmələ gəlmiş amin turşuları həmin an "soyuq tələ" adlanan mexanizmlə təcrid olunmuşlar. Əks təqdirdə amin turşularının əmələ gəldiyi mühitin şərtləri bu molekulları həmin andaca parçalayardı. Təbii ki, planetimizin ilkin mühitində bu cür şüurlu bir mexanizm mövcud deyildi. Bu mexanizm olmadan isə zülalların parçalanması qaçılmazdır. Kimyaçı Riçard Blissin də vurğuladığı kimi: "Əgər "soyuq tələ" olmasaydı, kimyəvi maddələr elektrik enerjisinin təsiri altında parçalanardılar".102
Miller daha əvvəl həyata keçirilmiş tədqiqatlar zamanı "soyuq tələ"dən istifadə etməmiş və nəticədə heç bir amin turşusu əldə etməmişdi.
2. Miller tədqiqatındakı ilkin atmosfer saxta idi. XX əsrin 80-ci illərində alimlər planetimizdəki ilkin atmosferin metan və ammonyakdan deyil, azot və karbon-dioksiddən ibarət olduğu haqqında yekdil fikrə gəlmişlər. Miller təcrübədə istifadə etdiyi mühitin həqiqi olmamasını uzun müddət susduqdan sonra özü də etiraf etdi.103
Görəsən, Miller nə üçün bir vaxtlar bu qazlı məhlul üstündə belə israr edirdi? Cavab sadədir: amin turşusunun sintezi ammonyaksız mümkün deyil. Kevin MakKin "Disçover" jurnalındakı məqaləsində bunu belə izah edir:
"Miller və Uri metanla ammonyakı qarışdıraraq planetimizin ilkin atmosferini təqlid etmişlər. Bununla belə son tədqiqatlar göstərir ki, planetimizin ilkin mühiti yüksək temperaturla xarakterizə edilmiş, planetimiz nikel və dəmir ərintisindən ibarət olmuşdur. Bu da atmosferin tərkibinin ammonyak və metanın əksinə olaraq üzvi molekulların əmələ gəlməsi üçün əlverişli olan azot, karbon-dioksid qazı və su buxarından ibarət olduğu anlamına gəlir".104
Amerikalı alimlər Ferris və Çen karbon-dioksid, hidrogen, azot və su buxarından istifadə edərək Miller təcrübəsini təkrar etmiş, lakin nəticədə heç bir dənə də amin turşusu əldə edə bilməmişlər.105
3. Miller təcrübəsinin yalan olduğunu göstərən digər bir məsələ isə budur ki, amin turşularının atmosferdə əmələ gəldiyi fərz edilən dövrdə atmosferdə bütün amin turşularını dağıtmaq üçün kifayət edə biləcək qədər oksigen mövcud idi. Millerin diqqət yetirmədiyi bu məsələ də daşlar üzərində qalan və yaşı 3,5 milyard il olan dəmir və uran turşuları ilə izah olunur.106
Digər tədqiqat və kəşflər də göstərdi ki, o dövrdə oksigenin miqdarı zənn ediləndən xeyli artıq olmuşdur. Ultrabənövşəyi şüaların planetimizə təsiri təkamülçülərin iddia etdiyindən 10 min dəfə artıq olmuşdur. Sıx ultrabənövşəyi şüalar su buxarını və karbon-dioksidi parçalayaraq oksigeni əmələ gətirmişdir.
Bu həqiqət oksigeni nəzərə almayan Miller təcrübəsini etibarsız və lazımsız hala gətirdi. Əgər təcrübə zamanı oksigendən istifadə olunsaydı, bu halda metan karbon-dioksidə və suya, ammonyak isə azota və suya çevrilərdi. Digər tərəfdən, oksigenin mövcud olmadığı mühitdə (ozon təbəqəsinin olmamasına görə) amin turşuları ultrabənövşəyi şüaların təsiri altında parçalanacaqlar. Nəticədə planetimizin ilkin atmosferində oksigenin mövcud olması və ya olmaması amin turşularının parçalanmasına səbəb olacaq.
4. Miller təcrübəsi nəticəsində eyni zamanda canlı orqanizmin bütünlüyünü və funksiyalarını pozan üzvi turşular əmələ gəlmişdi.
Əgər bu amin turşuları təcrid olunmasaydı, bu halda kimyəvi reaksiyanın təsiri nəticəsində onlar parçalanar və ya digər birləşmələrə çevrilərdi. Bundan əlavə, təcrübə nəticəsində çoxlu D amin turşusu əmələ gəlmişdi.107 Belə amin turşularının mövcudluğu isə təkamül nəzəriyyəsini onun hətta başlanğıcında iflasa uğradır. Çünki D amin turşuları canlı orqanizmin tərkibində mövcud deyil. Son olaraq da amin turşularını əmələ gətirən məhlul dağıdıcı turşuların qarışığından ibarət idi, bunlar isə faydalı molekullara dağıdıcı təsir göstərirdi, yəni bu şərtlər canlı həyatın burada əmələ gəlməsi üçün əlverişli deyildi. Bütün bunlar belə bir həqiqəti göstərir ki, Miller təcrübəsi planetimizdə ilkin şərtlərdə canlı həyatın yarana biləcəyi ehtimalını sübut etmir və bu təcrübə şüurlu şəkildə idarə edilən, amin turşularının sintezinə istiqamətlənən bir laboratoriya təcrübəsidir. Bu təcrübə zamanı istifadə edilmiş qazların növü və miqdarı amin turşularının əmələ gəlməsi üçün ən uyğun nisbətdə seçilmişdi. Bu həqiqət istənilən kimyəvi reaksiyanı əldə etmək üçün istifadə edilən enerjinin miqdarına da şamil edilə bilər. Təcrübədə istifadə edilmiş cihaz planetimizin ilkin şərtlərində mövcudluğu mümkün olmayan bir tərzdə və amin turşularını bütün dağıdıcı təsirlərdən, elementlərdən təcrid edəcək xüsusiyyətdə işlədilmişdi. Təcrübədə ilkin atmosferdə mövcud ola bilən və reaksiyanın nəticəsinə təsir edə bilən minerallardan, birləşmələrdən və elementlərdən də istifadə olunmamışdı. Bu elementlərdən biri də oksidləşdiyi zaman amin turşularının dağılmasına səbəb olan oksigendir. Nəhayət, hətta ideal laboratoriya şəraitində də amin turşularının təbii şərtlərin təsiri altında dağılmasının qarşısını almaq üçün "soyuq tələ" mexanizmindən istifadə etməmək olmur.
Nəticədə təkamülçülər öz nəzəriyyələrini Miller təcrübəsi sayəsində öz əlləri ilə iflasa uğratdılar. Çünki təcrübə sübut etdi ki, amin turşuları ancaq xüsusi laboratoriya şəraitində, özü də şüurlu müdaxilə nəticəsində əldə edilə bilər. Yəni canlını meydana gətirən qüvvə yalnız Yaradandır, kortəbii təsadüf deyildir. Amma təkamülçülərin elmə zidd olan ideyaları açıq-aydın həqiqəti qəbul etməkdə onlara mane olur. Öz tələbəsi Millerlə bu təcrübəni həyata keçirən Harold Uri belə bir etirafı dilə gətirir:
"Həyatın yaranmasını araşdıran hər birimiz nə qədər tədqiqat aparsaq da belə nəticəyə gəlirik: canlı həyat o qədər mürəkkəbdir ki, inkişafının heç bir mərhələsində təkmilləşə bilməz. Fəqət, biz öz ideyalarımıza əsaslanaraq inanırıq ki, həyat cansız olanlardan əmələ gəlmişdir. Buna baxmayaraq bu mürəkkəblik, komplekslilik o qədər böyükdür ki, bizə təkamül prosesini təsəvvür etmək çox çətindir".108
Planetimizin ilkin atmosferi və zülallar
Sadalanan bütün ziddiyyətlərə baxmayaraq Miller təcrübəsinə arxalanan təkamülçülər ilkin şərtlərdə amin turşularının öz-özünə əmələ gəlməsinin necəliyi sualına cavabdan yayınmaqdadır. Hətta bu gün də onlar insanları aldadaraq elə təsəvvür yaradırlar ki, bu sualın cavabı Millerin təcrübəsinin köməyi ilə guya çoxdan tapılıb.
Həyatın təsadüfən yaranması məsələsini araşdırma cəhdlərinin ikinci mərhələsində təkamülçüləri amin turşularından daha mürəkkəb bir problem gözləyir - zülallar. Zülallar həyatın quruluş materialı olub yüzlərlə müxtəlif amin turşularının ardıcıl birləşməsi yolu ilə əmələ gəlirlər.
Zülalın öz-özünə əmələ gəlməsi iddiası amin turşularının öz-özünə əmələ gəlməsi iddiasından daha məntiqsiz və daha fantastikdir. Ehtimal nəzəriyyəsi vasitəsilə riyazi olaraq amin turşularının ardıcıl birləşərək zülalı meydana gətirməsinin mümkün olmadığı ötən səhifələrdə hesablanmışdır. Bununla birlikdə planetimizin ilkin atmosferində zülalın öz-özünə əmələ gəlməsi kimya elmi nöqteyi-nəzərindən də mümkün deyil.
Zülalın sintezi suda mümkün deyil
Əvvəl də qeyd olunduğu kimi, zülalın sintezi zamanı amin turşuları arasında peptid əlaqə yaranır. Bu proses nəticəsində bir ədəd su molekulu ayrılır. Belə bir vəziyyət təkamülçülərin həyatın okeanda yaranması haqqındakı iddiasını kökündən təkzib edir. Çünki kimya elmindəki "Le Şatelye" prinsipinə görə, suyu əmələ gətirən reaksiya (kondensasiya reaksiyası) tərkibi sudan ibarət olan mühitdə sona çata bilməz. Sulu mühitdə bu reaksiyanın gedişi kimyəvi reaksiyalar arasında "ən zəif ehtimal" kimi xarakterizə olunur. Buradan belə nəticəyə gəlirik ki, həyatın mənbəyi zənn edilən okeanlar amin turşularının, sonra isə zülalın yaranması üçün heç də əlverişli mühit deyil.109
Digər tərəfdən, təkamülçü alimlər öz fikirlərini dəyişdirərək həyatın quruda yaranmasını iddia edə bilməzlər. Çünki planetimizin ilkin atmosferində yaranması zənn edilən amin turşuları ultrabənövşəyi şüaların dağıdıcı təsirindən yalnız suda, okeanda qoruna bilərdilər. Quruda amin turşuları dərhal parçalanardı. Le Şatelye prinsipi isə həyatın dənizdə yaranmasını təkzib edir. Bu da öz növbəsində təkamül nəzəriyyəsinin dalana dirəndiyini göstərən daha bir çıxılmaz problemdir.
Daha bir nəticəsiz cəhd: Foks təcrübəsi
Çıxılmaz vəziyyətdə qalan təkamülçü tədqiqatçılar "su problemi" haqqında ağlasığmaz ssenarilər düşünməyə başladılar. Onlardan ən məşhuru olan Sidney Foks bu məsələni həll etmək üçün yeni nəzəriyyə ortaya atdı: okeanda yaranan amin turşuları dərhal vulkanlarla yanaşı qayalı yerlərə daşınmışlar. Tərkibində amin turşusu olan su qayalıq mühitin yüksək temperaturunun təsiri nəticəsində buxarlanmışdır. Nəticədə "qurumuş" amin turşuları zülalın yaranması üçün birləşə bilərdilər.
Fəqət, vəziyyətdən belə "çətin" çıxış yolu heç kim tərəfindən qəbul olunmadı. Çünki amin turşuları Foksun bəhs etdiyi temperaturun təsirinə dözə bilməzdilər. Tədqiqatlar göstərdi ki, amin turşuları yüksək temperaturun təsiri nəticəsində mütləq dağılırlar.
Amma Foks təslim olmurdu. Laboratoriyada "xüsusi şəraitdə" sadələşdirilmiş amin turşuları quru mühitdə qızdırılıb birləşdirildi. Amin turşuları birləşdirildi, amma zülal yenə də əldə oluna bilmədi. Alınan maddə amin turşularının sadə, qeyri-mütəşəkkil birləşməsi idi və zülala heç cür bənzəmirdi. Bundan əlavə, əgər Foks amin turşularını daimi temperaturun təsiri altında saxlasaydı, bu halda amin turşularının əmələ gəlmiş faydasız silsiləsi də dağılardı.110
Təcrübəni məntiqsiz edən bir məsələ də ondan ibarətdir ki, Foks öz tədqiqatında Millerin bir zamanlar əldə etdiyi amin turşularından deyil, canlı orqanizmlərdə olan amin turşularından istifadə etmişdir. Halbuki o, Miller tədqiqatının nəticələrinə əsaslanmalı idi. Amma nə Foks, nə də digərləri Miller tərəfindən əldə edilən faydasız amin turşularından istifadə etməmişlər.111
Foksun tədqiqatı hətta təkamülçülər tərəfindən də qəbul edilməmişdi, çünki bu təcrübədə əldə olunan amin turşularının (proteinoidlərin) belə mənasız zəncirləri təbii şərtlərdə əmələ gələ bilməzdi.
Canlı orqanizmin quruluş materialı olan zülal isə heç əldə də olunmadı. Zülalın necə yaranması haqqında sual cavabsız qalırdı. 70-ci illərin məşhur "Chemical Engeneering News" adlı elmi jurnalında Foksun tədqiqatı haqqında belə bir məqalə dərc olunmuşdu:
"Sidney Foks və digər tədqiqatçılar xüsusi qızdırıcı texnikadan istifadə edərək "proteinoid" adlanan amin turşusu birləşmələrini planetimizin ilkin dövründə mövcud olmayan şərtlərdə əldə etmişlər. Bununla belə bu amin turşuları canlı orqanizmlərin zülallarına heç də bənzəmir və xaotik, mənasız ləkələr mahiyyətini daşıyırlar. Hətta əgər ilkin olaraq bu molekullar mövcud olsaydı belə onlar sonradan mütləq dağılacaqdı".112
Foksun əldə etdiyi proteinoidlər struktur və funksiya baxımından zülala həqiqətən də bənzəmirlər. Onların arasındakı fərq mürəkkəb, yüksək texnoloji cihazlarla metal yığını arasındakı fərqə bənzəyir.
Bundan əlavə, bu faydasız amin turşuları hətta ilkin atmosferdə yaşamaq imkanına malik olmazdı. Planetimizə çatan ultrabənövşəyi şüalar, dağıdıcı fiziki və kimyəvi təsiri olan idarəolunmaz təbii iqlim dəyişiklikləri proteinlərin dağılmasına səbəb olardı. Ultrabənövşəyi şüalardan qorunmaq üçün amin turşularının suda mövcud olması isə Le Şatelye prinsipinə görə mümkün deyil. Bu faktlar nəticəsində protenoidlərin həyatın başlanğıcı olması fikri elmi dairələrdə öz qüvvəsini itirmişdir.
Möcüzəvi molekul - DNT
Bundan əvvəlki mövzuların təhlili göstərir ki, təkamül nəzəriyyəsi molekulyar mərhələdə artıq çıxılmaz vəziyyətdədir. Təkamülçülər amin turşusunun yaranması məsələsinə aydınlıq gətirə bilmədilər. Zülalın yaranması isə öz-özlüyündə bir müəmmadır. Üstəlik, məsələ zülal və amin turşusu ilə məhdudlaşmır, bu, hələ başlanğıcdır. Təkamülçülərin üzləşdiyi ən böyük problem əslində hüceyrə adlanan unikal canlı orqanizmdir. Çünki hüceyrə ancaq amin turşularından meydana gələn zülal yığımından ibarət deyildir. Əksinə, bu canlı orqanizm yüzlərlə inkişaf etmiş və elə o qədər də mürəkkəb olan sistemlərdən ibarətdir ki, insan hələ də onun bütün sirlərini aça bilmir.
Bu sistemlər hələ bir yana dursun, təkamülçülər zülalın struktur hissəsinin necə yaranmasını da açıqlaya bilmir.
Sadə molekulun əmələ gəlməsini ardıcıl olaraq açıqlaya bilməyən təkamül nəzəriyyəsi genetika elminin inkişafı və nukleid turşuların, DNT və RNT-nin kəşf olunması nəticəsində yeni bir problemlə üzləşdi. 1955-ci ildə Ceyms Uatsonun və Frensis Krikin tədqiqatları nəticəsində DNT strukturunun heyrətamiz dərəcədə mükəmməlliyi məlum olmuşdur. İnsanın 100 trilyon hüceyrəsinin hər birinin nüvəsində yer alan DNT molekulunun tərkibində insan orqanizminin quruluşunun unikal planı var. İnsan barədə hər bir məlumat - zahiri görünüşdən daxili orqanlara qədər - DNT-də kodlanmışdır. DNT-dəki məlumat DNT-ni meydana gətirən 4 molekulun kombinasiyası ilə kodlaşdırılıb. Nukleotid (və ya bünövrə) adlanan bu molekullar A, T, Q, S adlarının baş hərfləri ilə ifadə olunurlar. İnsanlar arasındakı fiziki fərqlər bu hərflərin müxtəlif birləşmələrindən qaynaqlanır. Bu, bir növ dörd hərfdən ibarət əlifbası olan məlumat mərkəzidir. DNT-dəki bu hərflərin kombinasiyası orqanizmin quruluşunu incəliyinə qədər müəyyən etməkdədir.
Boy, gözlər, saçlar, dərinin rəngi haqqında məlumat və bədənin 206 sümüyündən, 600 əzələsindən ibarət planı, 10 min eşitmə siniri ucluğundan, 2 milyon göz siniri reseptorundan, 100 milyon sinir hüceyrəsindən və ümumiyyətlə 100 trilyon hüceyrədən meydana gələn şəbəkə - bunların hamısı hər hüceyrənin DNT-sində qabaqcadan planlaşdırılıb. Əgər bütün bu genetik məlumatları kağız üzərində yazmaq istəsək, bu halda hər birində 500 səhifə olan 900 cild kitabdan ibarət bir kitabxana əmələ gələcək. Buna baxmayaraq bu qədər ətraflı məlumat DNT-nin "gen" adlanan müəyyən hissələrində kodlaşdırılıb.
DNT-nin təsadüfən yaranması mümkündürmü?
Burada bir məsələyə diqqət yetirməliyik ki, genin tərkibindəki nukleotidlərin ardıcıllığında hər hansı bir səhv meydana gələrsə, bu, genin dağılmasına səbəb olar. Əgər insan orqanizminin 200 min gendən ibarət olduğunu fərz etsək, onda geni meydana gətirən milyonlarla nukleotidin ardıcıllığının və nizamının təsadüfi olduğunu təsəvvür etmək qətiyyən mümkün deyil. Təkamülçü bioloq Frenk Salisberi bu mövzuda belə deyir:
"Zülalın molekulu orta hesabla 300 amin turşusundan ibarətdir. Onun zəncirvari quruluşunu müəyyən edən DNT-də təxminən 1000 nukleotid saxlanılır. Əgər nəzərə alsaq ki hər bir DNT zəncirinin tərkibində 4 növ nukleotid var, onda 1000 nukleotiddən ibarət sıra 4 1000 variantda düzülə bilər. Adi loqarifmik hesablama nəticəsində əldə olunan rəqəm insan şüuruna yerləşmir".113
4 1000 rəqəmi "adi loqarifmik hesablamanın" nəticəsində 10 620-yə bərabərdir. 10 620 isə 1 sayından sonra 620 sıfırı olan rəqəm deməkdir. 10 sayından sonra 11 sıfır artıq trilyona bərabərdir, 620 sıfırı olan rəqəm isə insan tərəfindən həqiqətən dərkolunmazdır.
Fransız təkamülçüsü Pol Oqer DNT və RNT-nin təsadüfən yaranmasının mümkün olmadığını belə açıqlayır:
"Məncə, nukleotid kimi mürəkkəb molekulun təsadüfi kimyəvi reaksiya nəticəsində əmələ gəlmə prosesini iki mərhələyə ayırmaq lazımdır: həyata keçməsi mümkün olan ayrı-ayrı nukleotidlərin yaranma mərhələsi və onların bir-biri ilə silsilə şəklində birləşməsi mərhələsi. Məhz bu ikinci mərhələnin həyata keçməsi mümkün deyil".114
Uzun illər təkamülçülərin molekulyar nəzəriyyəsinə inanan professor Frensiz Krik də DNT-nin kəşf olunmasından sonra etiraf etmişdir ki, belə mürəkkəb molekul öz-özünə, təsadüfən, təkamül prosesi nəticəsində əmələ gələ bilməz. O bu barədə belə demişdir: "Bu gün bizim əlimizdə o qədər məlumat və bilik olduğu halda hər bir vicdanlı adam yalnız bu həqiqəti deyə bilər: həyat hansısa möcüzəvi üsulla əmələ gəlmişdir".115
Təkamülçü professor Əli Dəmirsoy DNT-nin yaranması haqqında belə bir etirafı dilə gətirmək məcburiyyətindədir: "Zülalın, DNT və RNT-nin yaranma ehtimalı azdır, hər hansı bir zülal zəncirinin yaranma ehtimalı isə astronomik şəkildə də çox azdır".116
Burada daha bir çox maraqlı dilemma var: DNT-nin çoxalması yalnız zülal strukturlu fermentin köməyi ilə mümkündür. Bu fermentlərin sintezi isə yalnız DNT-də kodlaşmış məlumata əsasən həyata keçir. Onlar qarşılıqlı əlaqədə olduqları üçün DNT-nin reduplikasiyası (ikiləşməsi) üçün hər ikisinin eyni anda iştirakı zəruridir. Amerikalı mikrobioloq Cakobson bu məsələ haqqında bunları deyir: "İlk canlı orqanizmin əmələ gəlməsi anında lazım olan enerjini və materialları təmin edən, çoxalma planlarını həyata keçirə bilən, böyümənin ardıcıllığını müəyyən edən, məlumatı inkişaf prosesinə ötürən (transfer edən) bütün mexanizmlərin müştərək iştirakı zəruridir. Bütün bunların kombinasiyası təsadüfən həyata keçə bilməz".117 Bütün bunlar Ç.Uatsonla F.Krikin DNT-nin strukturunu təsvir etməsindən iki il sonra yazılmışdır. Bununla belə, elmin inkişafına baxmayaraq bu məsələ təkamülçülər üçün həllolunmaz olaraq qalır.
DNT molekulu modeli ilə görülən Watson və Crick
Alman alimləri Junken və Şerer müəyyən etmişlər ki, həyat üçün zəruri olan bütün molekulların sintezi xüsusi şərtlərin olmasını tələb edir. Bu alimlərin fikrincə, bu, ona dəlalət edir ki, bir mühitdə həyat üçün zəruri olan müxtəlif maddələrin mövcudluq ehtimalı yoxdur.
Elə bir tədqiqat yoxdur ki, onun nəticəsində kimyəvi təkamül üçün tələb olunan bütün molekullar əldə olunsun. Yəni müxtəlif molekullar müvafiq şəraitlərdə, hidroliz və elektroliz kimi zərərli amillərdən qorunaraq müxtəlif yerlərdə (mühitlərdə) əldə olunmalı və yeni reaksiyaların digər hissələrinə göndərilməlidir. Burada təsadüfdən hətta söz də gedə bilməz, çünki bu hadisənin həyata keçməsinin heç bir ehtimalı yoxdur.118
Bir sözlə, təkamül nəzəriyyəsi guya molekulyar səviyyədə keçən heç bir təkamül prosesini sübut edə bilməmişdir. Elmin inkişafı isə bu suallara cavab tapmaq əvəzinə əksinə, bunları daha da mürəkkəbləşdirərək çıxılmaz vəziyyətə salır.
Fəqət, təkamülçülər bu ssenariyə elm tərəfindən sübut olunmuş həqiqət kimi inanırlar. Çünki onlar özlərini xilqəti inkar etməkdən asılı hala salmışlar və onların əsla mümkün olmayan təkamül nəzəriyyəsinə inanmaqdan başqa ayrı yolu yoxdur. Məşhur avstraliyalı mikrobioloq Maykl Denton "Təkamül: böhranda olan nəzəriyyə" ("Evolution: A theory in Krisis") adlı kitabında bu vəziyyəti belə açıqlayır:
"Ali orqanizmlərin genetika proqramlarının strukturu milyard bitlik (kompüter vahidi) məlumata və ya kiçik kitabxanadakı min cild kitabın içində olan hərflərin uzunluğuna bərabərdir. Kompleks orqanizmin milyonlarla hüceyrəsinin inkişafına nəzarət edən və onu müəyyən edən çoxsaylı mürəkkəb funksiyaların təsadüfi proses nəticəsində əmələ gəlmə iddiasını insan şüuruna hücum kimi səciyyələndirmək olar. Fəqət, darvinist bu fikri heç bir şübhə olmadan qəbul edir".119
Təkamülçülərin daha bir cəhdi: "RNT dünyası"
Amin turşularının sintezinin planetimizin ilkin atmosferini meydana gətirən qaz məhlullarının mövcudluğu zamanı mümkün olmaması 70-ci illərdə kəşf olunmuş və bu da molekulyar təkamül nəzəriyyəsi üçün ciddi bir zərbəyə çevrilmişdir. Müəyyən olundu ki, Ponnamperuma, Miller və Foks kimi təkamülçülər tərəfindən həyata keçirilən "ilkin atmosferlə əlaqədar bütün təcrübələr" əslində yararsızdır. Bu fakt XX əsrin 80-ci illərində yeni təkamülçü araşdırmalara təkan verdi. Son nəticədə "RNT dünyası" adlı ssenari meydana gətirildi; bu ssenariyə görə, guya ilk öncə özündə zülal haqqında məlumatı saxlayan RNT əmələ gəlib, sonra isə zülalın özü.
Harvard Universitetinin kimyaçısı Uolter Hilbert tərəfindən 1986-cı ildə irəli sürülən ssenariyə görə, bir neçə milyard il bundan əvvəl naməlum bir üsulla, təsadüfən, öz surətini çıxara bilən RNT molekulu əmələ gəlmişdir. Sonra RNT molekulu xarici amillərin təsiri nəticəsində eyni andaca zülalları əmələ gətirməyə başlamışdı. Bundan sonra məlumatı digər bir molekulda saxlamaq ehtiyacı meydana çıxmış və RNT-də olduğu kimi naməlum bir üsulla DNT molekulu əmələ gəlmişdir.
Hətta təsəvvür etmək belə çətin olan bu ssenari hər mərhələdə ağlasığmaz hadisələr zəncirindən ibarətdir və həyatına başlanğıcını açıqlamaq əvəzinə bu məsələnin izahını daha da çətinləşdirərək aşağıdakı problemləri aktuallaşdırır:
1. Əgər RNT-ni meydana gətirən bir nukleotidin təsadüfən yaranması anlaşılmazdırsa, onda zənn edilən nukleotidlər ardıcıl birləşərək RNT-ni necə meydana gətirə bilərdilər? Təkamülçü bioloq Con Xonqan RNT-nin təsadüfən yaranmasının mümkün olmadığını belə etiraf edir:
"RNT dünyası məfhumu araşdırıldıqca daha çox suallar meydana gəlir. RNT ilkin olaraq necə əmələ gəlmişdir? Əgər müasir laboratoriyalarda ən yaxşı şərtlər çərçivəsində RNT-nin və onun tərkib hissələrinin sintezini həyata keçirmək çox çətindirsə, planetimizdə canlı həyat mövcud olmadan əvvəl RNT sintezi necə həyata keçmişdir?"120
2. RNT-nin təsadüfən yaranmasını fərz edək. Onda bir nukleotid zəncirindən ibarət RNT öz surətini çıxarmağa necə qərar verib və bunu hansı mexanizmin köməyi ilə həyata keçirib? Surətçıxarma prosesində istifadə olunan nukleotidlər haradan əldə edilib? Təkamülçü mikrobioloqlar Cerald Coys və Lesli Orqel bu hadisənin mümkünsüzlüyünü belə açıqlayırlar:
"Mübahisələr belə bir dalana girilməsi ilə nəticələnir: mürəkkəb polinukleotid şorbasından çıxan və həmin anda öz surətini çıxarmağa başlayan xəyali RNT haqqında əfsanə ilə... Bu anlayış həm biologiyadan əvvəlki kimyaya ziddir, həm də RNT-nin öz surətini çıxara bilməsi haqqında nikbin fərziyyəni məhv edir".121
3. Əgər ilkin şərtlərdə öz surətini çıxaran RNT-nin əmələ gəlməsini, RNT-nin istifadə etdiyi saysız-hesabsız amin turşularının mövcudluğunu və hətta mümkün olmayan digər ağlasığmaz amillərin həyata keçəcəyini fərz etsək də bunlar yenə də bir zülal molekulunun əldə olunması üçün kifayət deyil. Çünki RNT yalnız zülalın strukturu haqqında məlumat, amin turşuları isə xammaldır. Fəqət, lazım olan zülalı istehsal etmək "mexanizmi" mövcud deyil.
RNT-nin mövcudluğunu zülalın əldə olunması üçün yetərli saymaq bir avtomobilin lahiyəsini çəkərək onu avtomobilin xammalının üzərinə qoyub avtomobilin öz-özünü yığmasını gözləmək qədər ağılasığmazdır. Bəs istehsalı həyata keçirən "fabrik və işçilər" hardadır?
Zülal ribosom adlanan fabrikdə çoxlu fermentlərin köməyi ilə hüceyrədəki mürəkkəb proseslərin nəticəsində əmələ gəlir. Ribosom hüceyrə quruluşunun yenə də zülallardan ibarət mürəkkəb sistemidir. Əlbəttə, bu həqiqət ribosomun təsadüfən yaranması kimi məntiqsiz iddiaya səbəb olacaq. Hətta təkamül nəzəriyyəsinin ən fanatik tərəfdarlarından biri olan Nobel mükafatı laureatı Jak Monod protein sintezinin ancaq nukleotid turşularında yer alan məlumatla əlaqələndirmənin doğru olmadığını bildirir.
"Şifrə (yəni DNT və RNT-dəki məlumat) ötürülməyibsə, onun heç bir faydası yoxdur. Hüceyrədə şifrənin ötürülməsi prosesi DNT-də əvvəlcədən kodlanmış makromolekulların ən azı 50 hissəciyi tərəfindən həyata keçirilir. Bu hissəciklərin iştirakı olmadan məlumatın ötürülməsi mümkün deyil. Bu tsikl nə vaxt və necə bitib? Bunu təsəvvür etmək belə çox çətindir".122
RNT zənciri kimin iradəsi ilə qərar qəbul edib və özü 50 hissəciyin vəzifəsini yerinə yetirərək zülalın sintezini necə həyata keçirib? Təkamülçülər bu suallara cavab verə bilmirlər.
Stenli Miller və Frensis Krikin San-Dieqo Universitetindən olan davamçısı, məşhur təkamülçü Lesli Orqel də "ssenari" ifadəsindən "RNT-dən canlı həyatın başlaması" ehtimalı üçün istifadə etmişdir. 1994-cü ilin oktyabrında "Amerikan Sjientist" jurnalında nəşr olunan "The origin of life on the Earth" adlı məqalədə Orqel bənzər RNT-nin hansı xüsusiyyətlərə malik olmasının zərurəti haqqında yazır və bunun mümkünsüzlüyünü belə açıqlayır:
"Bu ssenarinin baş tutması üçün ilkin şərtlərdə RNT-nin bu gün mövcud olmayan iki xüsusiyyətinin mövcud olması zəruridir: zülalın köməyi olmadan öz surətini çıxara və zülalın sintezinin hər mərhələsini həyata keçirə bilmək qabiliyyəti".123
Göründüyü kimi, Orqel tərəfindən "mütləq" şərtlər kimi müəyyən edilən bu iki kompleks funksiyaları ancaq təkamül nöqteyi-nəzərdən RNT kimi molekula şamil etmək olar. Amma dəqiq elmi faktlar sübut edir ki, canlı həyatın təsadüfən əmələ gəlməsini iddia edən "RNT dünyası" anlayışı xəyali bir nağıldır.
"Canlı həyat" anlayışı molekulların məcmusu anlayışından daha genişdir
Yuxarıda sadalanan məntiqsizlikləri, mümkün olmayan məsələləri bir anlığa yaddan çıxaraq və zülal molekulunun ən uyğun olmayan şərtlərdə, məsələn, ilkin atmosferdə təsadüfən yaranmasını fərz edək.
Yalnız zülalın əmələ gəlməsi kifayət deyil. Bu zülal digər zülalların öz-özünə əmələ gəlməsini gözləməli və eyni zamanda bu nəzarətsiz mühitdə bütövlüyünü və nizamını qorumalıdır... Bu gözləmə milyonlarla müvafiq zülalın "təsadüfən" birləşərək hüceyrəni əmələ gətirməsinə qədər davam etməlidir. Daha əvvəl əmələ gəlmiş zülallar yeni zülalların təsadüfən yaranmasını gözləməli və eyni zamanda ultrabənövşəyi şüalardan qorunaraq güclü mexaniki təsirlər nəticəsində dağılmamalıdır. Sonra zülallar kifayət edəcək sayda bir nöqtədə birləşərək hüceyrənin orqanellərini yaratmalıdır. Bununla birlikdə heç bir digər yad element, zərərli molekul yaxud zülalın faydasız zənciri bu prosesə müdaxilə etməməlidir. Hətta əgər bu orqanellər mütəşəkkil, planauyğun və bir-biri ilə əlaqəli şəkildə bir yerdə toplana və onlardan hər biri onlar üçün zəruri olan fermenti götürə, sonra qabıq bağlayaraq onu hər biri üçün ideal şərtləri təmin edən xüsusi maye ilə doldura bilsə, yəni bütün mümkün olmayan məsələlər həyata keçsə, bu molekul kütləsi öz-özünə həyat verə bilərdimi?
Şübhəsiz ki, cavab mənfidir: yox! Çünki tədqiqatlar göstərdi ki, həyatın əmələ gələ bilməsi üçün canlı orqanizmdə mövcud olan maddələrin yalnız birləşməsi kifayət deyil. Hətta həyat üçün zəruri olan bütün zülalları yığsaq və bir kolbaya yerləşdirsək, yenə də canlı hüceyrəni əldə etmək mümkün deyil. Bu istiqamətdə aparılan bütün tədqiqatlar nəticəsiz qalıb. Tədqiqat və müşahidələr göstərir ki, canlı həyat öz mənbəyini yalnız canlıdan götürür. Həyatın mənbəyinin cansız maddələr olması haqqındakı iddia kitabın əvvəlində də söyləndiyi kimi, bütün elmi tədqiqatlara və müşahidələrə zidd olan, ancaq təkamülçülərin xəyallarında mövcud olan nağıldır.
Bu isə o deməkdir ki, planetimizdə ilk həyatın mənbəyi Həyatdır. Bu da (Həmişə Var olan) Allahın xilqətidir. Həyat ancaq Onun izni və iradəsi ilə başlayır, davam edir və bitir. Canlı həyatın yaranışı mövzusu hələ bir yana dursun, təkamül nəzəriyyəsi hətta canlı orqanizm üçün zəruri olan materialın necə əmələ gəldiyini izah edə bilmir.
Kardiff Universitetinin tətbiqi riyaziyyat və astronomiya professoru Çandra Uikramasinqx həyatın təsadüfən yaranması fikri beyninə on illərlə yeridilən bir insan kimi bu həqiqət haqqında belə deyir:
"Bir alim kimi təhsil aldığım bütün müddət ərzində elm və şüurlu yaradılış anlayışının bir-birinə zidd olması fikri mənim beynimə yeridilmişdi. Şüurlu yaradılış fikrinə qarşı çıxmaq zəruri idi... Fəqət, indi mən Allaha inanmamaq üçün heç bir sübut tapa bilmirəm. Biz şüurlu düşünməyə alışmışıq və indi əmin olduq ki, həyatın necə əmələ gəlməsi sualının ən məntiqli cavabı onun Yaradan tərəfindən xəlq olunmasıdır, təsadüfi xaos deyil".124
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder